Maciej Rataj urodził się 19 lutego 1884 r. we wsi Chłopy niedaleko Lwowa.
Maciej Rataj w okresie międzywojennym był najwybitniejszą postacią wyrosłą z ludu.Stał się symbolem chłopskiej postawy, wielkiej wartości i godności ludzkiej.
Był nauczycielem gimnazjum we Lwowie i Zamościu. To niezwykła postać w historii polskiego ruchu ludowego oraz wybitny poseł i marszałek Sejmu okresu międzywojennego.
Jak wyglądała droga, która zawiodła chłopaka z ludu, nauczyciela z Zamościa w samo centrum sceny politycznej Najjaśniejszej Rzeczpospolitej. Już od czasów studenckich był znany jako płomienny mówca, człowiek oddany sprawom Polski, wsi i chłopów, nieustający w działalności społecznej i politycznej. Chłopi ufali mu, czuli w nim reprezentanta swych interesów, swego przywódcę.
Maciej Rataj ur. 19 lutego 1884 r. we wsi Chłopy w woj. lwowskim. Jego ojciec był światłym chłopem, umiał czytać, gromadził czasopisma, które Maciej podkradał i poznawał przedsmak czytanych rzeczy. Od wczesnego dzieciństwa Maciej swój czas dzielił między pomoc rodzicom przy pracy, naukę i psoty wiejskie. Tą pracą było pasanie krów i pomoc w gospodarstwie. Gdy miał sześć lat rozpoczął naukę w szkole. Był pilnym uczniem. Jako 12 - letni chłopiec opuścił dom rodzinny i rozpoczął naukę w gimnazjum we Lwowie. Maciej należał do wyróżniających się uczniów. Z największym zamiłowaniem uczył się łaciny i języka polskiego. Dzięki pilności i pracowitości otrzymywał często oceny celujące.
Wspominając szkolne lata pisał :
“W gimnazjum bywało rozmaicie, zaznało się, co znaczą lata spędzone w suterenach, jak chleb smakuje ze stopionym masłem, jak pięknie jest spędzać noce księżycowe na czytaniu “Trylogii”. Nie dostawałem nic z domu poza dobrym słowem i czułym sercem”.
Po zdaniu matury zapisał się na Uniwersytet Lwowski. Studiował na wydziale filologicznym. Tu poznał trudy, jakie wiejskie dziecko musi pokonać, aby zaadaptować się w nowym miejskim otoczeniu.
Będąc studentem nawiązał kontakt z Polskim Stronnictwem Ludowym. Poznał też przywódców ruchu ludowego: Wincentego Witosa, Andrzeja Średniawskiego, Jana Stapińskiego.
W sierpniu 1908 r. Rataj powrócił do IV Gimnazjum we Lwowie, ale jako nauczyciel.
Uczył języka łacińskiego, greckiego i podstaw filozofii. Był wychowawcą i opiekował się kółkiem filozoficznym. Wiele uwagi poświęcał sprawom samorządu szkolnego. Ratąj wspólnie z uczniami ułożył statut, w którym zawarte były wskazówki jak załatwiać sprawy klasowe, utrzymywać moralny porządek, solidaryzować się z kolegami i przygotowywać się do przyszłej pracy społecznej.
Cztery lata pracował w gimnazjum. W tym czasie ożenił się z Bolesława Wilczyńską.
W 1912 r. Maciej Rataj dla poratowania zdrowia zrezygnował z pracy we Lwowie i przeniósł się do Pełkini - rezydencji Czartoryskich. Udzielał tu korepetycji dzieciom księcia Czartoryskiego. Tu też przyszła na świat jego ukochana i jedyna córka Anna.
W 1918 roku Maciej Rataj objął stanowisko nauczyciela łaciny w gimnazjum w Zamościu. Będąc profesorem łaciny i greki w Gimnazjum im. Zamojskiego dał się poznać jako gorliwy ludowiec i uzdolniony redaktor “Gazety Zamojskiej", która szerzyła idee niepodległości Polski. Organizował patriotyczne manifestacje zyskując sobie autorytet u miejscowego społeczeństwa. Jako syn chłopski doskonale wczuwał się w psychikę i potrzeby środowiska chłopskiego. Zyskując autorytet u miejscowego społeczeństwa 26 stycznia 1919 roku został wybrany na posła do Sejmu Ustawodawczego Rzeczpospolitej Polskiej.
Był dumny i szczęśliwy ze swoich poselskich obowiązków. Miał świadomość, iż jest współ budowniczym odradzającej się Polski.
30 czerwca 1920 roku w trakcie debaty nad projektem powołania Rady Obrony Państwa Rataj wygłosił przemówienie. Oto jego fragmenty:
“Wysoki Sejmie!... Położenie Państwa jest niewątpliwie ciężkie, o tym wszyscy wiemy i byłoby daremnie łudzić się, byłoby daremnie zakrywać to przed swojemi oczyma. I zrozumiałe jest, że Państwo i ci, którzy za Państwo odpowiadają chcą i powinni chwycić się wszelkich środków, ażeby ciężkiemu położeniu zaradzić. Trzeba w tem ciężkim położeniu dobyć wszelkie siły, dobyć całą energię, poderwać naród do ofiarności i do ostatecznych wysiłków do obrony państwa".
W okresie od 24 lipca 1920 do 19 września 1921 roku sprawował funkcję ministra wyznań religijnych i oświecenia publicznego w gabinecie Wincentego Witosa. Dużą wagę przywiązywał Rataj do zagadnienia Samorządu Szkolnego. Uważał bowiem, że dobra szkoła może się dobrze rozwijać w klimacie współpracy władz rządowych z nauczycielami i społeczeństwem. Powołał Samorządy Szkolne, które odegrały wielką rolę w upowszechnianiu oświaty i wiązaniu szkoły ze społeczeństwem.
l grudnia 1922 roku Maciej Rataj zostaje wybrany Marszałkiem Sejmu. Nakreślił program najważniejszych prac Sejmu.
Po pierwsze - należy uporządkować system prawny.
Po drugie - dostosować ustawy do uchwalonej konstytucji
Po trzecie - uzdrowić Skarb Państwa
Po czwarte - należy na czas uchwalić budżet.
Starał się zawsze, aby Sejm wzorowo spełniał swe zadania W myśl zasad: poszanowania prawa, panowania nad brutalną siłą oraz prawa każdego narodu do niepodległego bytu. Piastowanie funkcji Marszałka Sejmu przez Rataja przypadło na dramatyczne momenty w historii Polski. W dwa tygodnie po jego wyborze zginął od kuli Eligiusz Niewiadomskiego Prezydent Rzeczpospolitej prof. Gabriel Narutowicz.
Mord ten wstrząsnął Ratajem. W przemówieniu wygłoszonym w Parlamencie 21 grudnia 1922 roku oświadczył:
“Panowie Posłowie dnia 16 grudnia padł ugodzony morderczą ręką pierwszy Prezydent Rzeczpospolitej w pierwszym dniu urzędowania. Historia nasza w ciągu wieków wykazała niejedno przewinienie obywateli Rzeczpospolitej, niejeden występek - zamordowania głowy państwa nie zarejestrowała... Na konferencji odbytej w kilka godzin po objęciu urzędu powiedział mi ś.p. Gabriel Narutowicz: “Wymazałem z pamięci wspomnienie o tym, kto był za mną, kto przeciw mnie, kto miał dla mnie słowa życzliwości, kto słowa zniewagi. Godzić trzeba i łagodzić walki, bo państwo w potrzebie”. Padł zanim przystąpił do realizacji tych zamierzeń. Cieniom ś.p. Gabriela Narutowicza, pierwszego prezydenta Rzeczpospolitej hołd i cześć! Na znak żałoby zamykam posiedzenie."
Jako urzędujący prezydent mianował premierem generała Władysława Sikorskiego . W przedterminowych wyborach Prezydentem wybrano Stanisława Wojciechowskiego .
Okres urzędowania Rataja jako Marszałka trwał prawie sześć lat.
W wyborach do trzeciego Sejmu w 1928 roku zdobył mandat poselski z listy PSL “Piast" i oddał się pracy w komisji budżetowej.
W marcu 1931 roku powstało Stronnictwo Ludowe, Rataj został członkiem i redaktorem naczelnym “Zielonego Sztandaru".
Był jednym z twórców tego tygodnika i organizatorem jego bazy technicznej. Zadania jakie stawiał to: obrona moralnych, politycznych i gospodarczych interesów wsi. Rataj pisał:
“Walczyć będziemy o interesy polityczne wsi, o demokrację, o należny szerokim masom chłopskim wpływ na rząd i politykę w państwie i w tym przekonaniu, iż walczymy równocześnie o interes państwa. Rolnictwo jest podstawową gałęzią produkcji w Polsce, nie tylko dlatego, że bezpośrednio zatrudnia i żywi największą ilość ludzi w kraju, ale i dlatego, że bezpośrednio zatrudnia i żywi największą ilość ludzi w kraju, ale i dlatego, że za nim i o nie opierają się inne gałęzie życia gospodarczego."
Z troską i wnikliwością pisał o niebezpieczeństwach grożących Polsce z zewnątrz, przewidywał wojnę z Niemcami.
W 1935 roku objął funkcję prezesa Stronnictwa Ludowego, której w niedługim czasie się zrzekł .
Na nadzwyczajnym kongresie SL w 1938 roku zwrócił uwagę na grożące Polsce niebezpieczeństwo ze strony Niemiec.
Odegrał niezwykle ważną rolę w tworzeniu podziemia antyniemieckiego w okupowanym kraju. Był współorganizatorem działalności Ruchu Ludowego w pierwszych miesiącach okupacji powołując konspiracyjne Centralne Kierownictwo Ruchu Ludowego i wypracował główne kierunki jego działalności.
Maciej Rataj stał się już od września 1939r. obiektem zainteresowania niemieckich władz okupacyjnych.
28 listopada 1939 roku Maciej Rataj został aresztowany przez gestapo . Do 14 lutego 1940 roku był więziony na Pawiaku. 30 marca 1940 roku został ponownie tam osadzony skąd już nie wrócił. 21 czerwca 1940 roku zostaje rozstrzelany w lesie koło Palmir.
Po krótkiej jeździe wysadzono skazańców w lesie. Kazano wykopać dół. Po chwili odbyła się egzekucja.
Sylwetka Macieja Rataj a nie byłaby pełna gdybyśmy pominęli jego życie rodzinne. Był wzorowym mężem i ojcem. Po trudnych miesiącach pracy i walki politycznej chętnie spędzał wolny czas z rodziną. Wielką miłością darzył swoją córkę Hannę. Pisane do niej listy są nie tylko świadectwem uczuć ojcowskich, ale również dokumentem mówiącym o nierozerwalnej więzi łączącej go ze wsią i chłopami.
Oto fragment listu Macieja Rataja do córki:
“Dużo przeszedłem w swoim życiu. Tobie chciałbym choć w części oszczędzić szukania dróg po ciemku, na co ja byłem skazany. Jestem chłopskim synem, a ty Hanuś, wnuczka chłopów - o tym nie zapomnij i jeśli, panienko, zobaczysz chłopkę albo chłopa uczcij w nich babkę swoją albo dziadka."
Wzruszający list napisał marszałek Rataj do swej ukochanej córki Hani. Jak relikwie nosiła te 62 słowa pani Anna Stankiewicz od chwili, gdy dowiedziała się o śmierci swojego ojca.
“Pragnę byś pamiętała i ty, i twoje dzieci jeśli je mieć będziesz żem wyszedł ze wsi i że do końca życia pozostałem serdeczny tym, z których wyszedłem. Po ojcu moim przypadnie mi zapewne jakiś zagon w Chłopach, który powinien przejść na ciebie. Chciałbym byś zachowała tam choć skrawek ziemi, który by cięłączył z miejscem mojego urodzenia i z klasą z której wychodzę."
Córka Macieja Rataj a Anna Stankiewicz zginęła podczas Powstania Warszawskiego wraz ze swoim mężem i półrocznym synkiem Maciejem.
Marszałek Rataj był wielkim przyjacielem młodzieży. Traktował młodych ludzi z powagą! wielką troskliwością. Wszczepiał szlachetną ideę ukochania narodu i budził samodzielną inicjatywę u młodych działaczy ludowych.
Po ekshumacji zwłok uroczysty pogrzeb Macieja Rataja odbył się 23 czerwca 1946 roku w Palmirach.
“Jego będzie za grobem zwycięstwo".